Od ilości i jakości otaczających nas wód zależy jakość naszego życia, a także funkcjonowanie ekosystemów. Jak ocenić stan wód i zapobiec ich zanieczyszczeniu? Odpowiedzi na te pytania szukają prawodawcy i ekolodzy na całym świecie. W Polsce w ostatnich dekadach wprowadzono szereg rozwiązań prawnych, regulujących kwestie związane z ochroną wód. Co warto wiedzieć na temat monitoringu jakości wód powierzchniowych i podziemnych? Podsumujmy:
Monitoring wód podziemnych – rozporządzenie, instytucje badawczo-kontrolne
Minęło już ponad 20 lat od wprowadzenia w życie unijnej Dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r., ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. W roku 2006 wprowadzono również Dyrektywę 2006/118/WE w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu. Punktami odniesienia do powyższych aktów były w Polsce m.in.:
- Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne,
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 13 lipca 2021 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i jednolitych części wód podziemnych.
Realizacją zadań badawczo-kontrolnych, związanych z treścią Rozporządzenia o monitoringu wód podziemnych i powierzchniowych, zajmują się w kraju następujące instytucje:
- Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i inspektoraty regionalne,
- Minister właściwy do spraw gospodarki wodnej,
- Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy,
- Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie.
Monitoring wód powierzchniowych i podziemnych według ramowej dyrektywy wodnej
Dyrektywa 2000/60/WE stanowi kluczowy punkt odniesienia we wszelkich kwestiach, dotyczących monitoringu jakości wód podziemnych i powierzchniowych. Akt ten dotyczy przede wszystkim działań, związanych z:
- zagospodarowaniem terenów dorzeczy,
- ujednoliceniem systemów zarządzania jakością wód,
- ochroną zasobów wodnych i możliwościami ich ponownego wykorzystania.
W Dyrektywie Ramowej RDW można też znaleźć wytyczne w zakresie monitoringu operacyjnego wód powierzchniowych i podziemnych.
Monitoring wód powierzchniowych i podziemnych: cele
We wspomnianym Rozporządzeniu z dnia 13 lipca 2021 r. ustawodawca precyzuje, jakie są główne priorytety krajowego monitoringu wód podziemnych i powierzchniowych. To działania, mające na celu:
- stałą ocenę jakości wód (w tym: analizę czystości, poziomu eutrofizacji, zanieczyszczeń, zasiedlenia przez organizmy żywe),
- ocenę skuteczności przyjmowanych strategii ochrony wód,
- wykrycie ewentualnych zagrożeń, zmian składu wód itp.,
- zebranie informacji na temat zasobów wodnych kraju.
Monitoring poziomu zwierciadła wód podziemnych
Jak wynika z informacji, udostępnionych na stronie internetowej Inspekcji Środowiska, w Polsce monitoring zwierciadła wód podziemnych prowadzony jest na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Wyodrębniono 172 jednolite części wód podziemnych. W każdym punkcie pomiarowym dokonywane są cykliczne pomiary i analizy, mające na celu zachowanie czystości i wysokiej jakości zasobów wodnych.
W ramach ochrony terenów o niewielkiej powierzchni wprowadzono również monitoring osłonowy ujęć wód podziemnych. Dotyczy on m.in. punktowych ujęć wód lub terenów chronionych ze względu na walory przyrodnicze bądź krajobrazowe. Istnieje też obowiązek prowadzenia monitoringu wód podziemnych stacji paliw (wynika on z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko).
Jakie są rodzaje monitoringu wód powierzchniowych w Polsce?
Ustawodawca wskazuje 4 podstawowe rodzaje monitoringu wód powierzchniowych – są to:
- monitoring diagnostyczny wód powierzchniowych,
- monitoring operacyjny,
- monitoring badawczy,
- monitoring obszarów chronionych.
W ramach wszystkich 4 rodzajów działań badawczych prowadzony jest także monitoring zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych. Obejmuje on analizy składu wód oraz osadów wodnych i ocenę ich wpływu na funkcjonowanie środowiska naturalnego. Stała kontrola zanieczyszczeń wód ułatwia też lokalnym zarządcom podejmowanie stosownych decyzji w kwestii uzdatniania czy oczyszczania wód.
Lokalny monitoring stanu chemicznego wód podziemnych
Systemy kontroli stanu chemicznego jednolitych części wód podziemnych dzielą się na dwie grupy: monitoring diagnostyczny i operacyjny. W ramach monitoringu lokalnego wód podziemnych prowadzone są m.in. analizy składu fizykochemicznego wody i jej osadów. Badania mają na celu sprawdzenie, czy parametry wody odpowiadają przyjętym normom oraz jakie są w niej substancje o potencjalnym, szkodliwym działaniu.
Szczegółowy zakres monitoringu diagnostycznego stanu chemicznego wód podziemnych znaleźć można w Załączniku 7. Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 13 lipca 2021 r. Ustawodawca przedstawia w nim wykaz obowiązkowych i nieobowiązkowych elementów fizykochemicznych ogólnych, organicznych i nieorganicznych, które należy uwzględniać w analizach stanu wód. Rozporządzenie odnosi się m.in. do postanowień Dyrektywy Komisji 2009/90/WE z dnia 31 lipca 2009 r., ustanawiającej specyfikacje techniczne w zakresie analizy i monitorowania stanu chemicznego wód.
Źródła:
- Dyrektywa Komisji 2009/90/WE z dnia 31 lipca 2009 r. ustanawiająca, na mocy dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, specyfikacje techniczne w zakresie analizy i monitorowania stanu chemicznego wód, dostępna:
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32009L0090&from=SV
https://www.gov.pl/web/infrastruktura/ramowa-dyrektywa-wodna - Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne.
- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 13 lipca 2021 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i jednolitych części wód podziemnych.